Zorgrevolutie
De huidige economie van de markt en het geld slaagt er niet in, of beter gezegd, heeft ook niet de intentie zich te richten op hetgeen voor het dagelijks leven van mensen van belang is: zorg, opvoeding, gezondheid. Er is een fundamentele verandering nodig, een zorgrevolutie. Zorgarbeid mag niet langer achtergesteld worden bij betaalde arbeid. Dat is met name van belang voor vrouwen die nu vanwege zorgarbeid gevangen zitten in armoede.
Klik hier om dit artikel te downloaden als Word-bestand.
Armoede en zorgarbeid
Alle armoedeonderzoeken wijzen uit dat vrouwen aanzienlijk meer kans lopen arm te worden dan mannen. Een van de belangrijkste oorzaken daarvan heeft te maken met zorgarbeid, hoe daarover wordt gedacht door de samenleving als geheel en door mensen persoonlijk, en uiteraard hoe de zorgarbeid is georganiseerd in het maatschappelijke en persoonlijke leven. Omdat in het armoedebeleid al decennialang heel veel nadruk wordt gelegd op het meedoen met betaalde arbeid, is het thema van de zorgarbeid naar de achtergrond gedrongen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd over dit thema levendig gediscussieerd in de toenmalige bewegingen rond arbeid en inkomen. Die discussies zijn weggedrukt door de neoliberale wind die sindsdien steeds straffer is gaan waaien en die vrijwel alle denken en doen voorbij de markt- en geldeconomie van het toneel heeft geblazen. Nu de economie van het vluchtige geld al enkele jaren in het slop zit, gaan (groepen) mensen op zoek naar alternatieven. Daarmee begint opnieuw een klimaat te ontstaan waarin nieuw denken en doen ten aanzien van zorgarbeid kan gedijen. Dat is van belang voor de kijk op armoede, voor de oplossing van dat maatschappelijk vraagstuk en vooral voor de positie van vrouwen daarin.
Zorgrevolutie
Begin 2015 verscheen een boek van Gabriele Winker, hoogleraar aan de Technische Universiteit van Hamburg. De titel van de het boek is 'Care Revolution - Schritte in eine solidarische Gesellschaft' (verschenen bij Transcript Verlag in Bielefeld ). Het is een studie over de zorgarbeid die veelal door vrouwen moet worden verricht, vaak onbetaald. Nagegaan wordt hoe deze arbeid in de huidige economie is georganiseerd en welke sociale ongelijkheden dat met zich meebrengt. Het boek is een pleidooi voor een paradigmawisseling, dat wil zeggen een verandering van denken en doen. Niet langer denken en doen vanuit doelen als economische groei en vergroting van winst, maar denken en doen vanuit menselijke behoeften, waaronder zorgen en verzorgd worden. Als we bij het opbouwen van de samenleving consequent uitgaan van de menselijke behoeften en daarbij met name de thans vaak weggestopte zorgarbeid centraal stellen, dan vindt er volgens Gabriele Winker een daadwerkelijke transformatie plaats in de richting van een solidaire samenleving.
De bepleite zorgrevolutie komt er overigens niet zonder slag of stoot. Ze moet stap voor stap bevochten worden op groepen en instellingen die belang hebben bij het in stand houden van het gangbare denken en doen. De opbouw van een ‘care-beweging’ is daarom een eerste stap in de richting van een zorgrevolutie en een solidaire samenleving. Gabriele Winker signaleert dat aan de basis van de samenleving al veel groepen de ervaring opdoen dat het zorgen in de samenleving anders georganiseerd zou moeten worden. Het is zaak dat deze basisgroepen elkaar opzoeken en een netwerk rond zorgarbeid bouwen. In Duitsland is in-middels een 'Netzwerk Care-Revolution' actief. Daar worden ervaringen uitgewisseld en nieuwe initiatieven genomen. De crisis rond zorg wordt op basis van alledaagse ervaringen geanalyseerd en er worden alternatieven ontwikkeld voor een maat-schappelijke cultuur en een maatschappelijke structuur waarin het zorgen een centrale positie inneemt. Dat vormt de basis voor een goed leven voor alle mensen. Het betekent dat er meer tijd moet worden ingeruimd voor zorgarbeid in de eigen familie en in de omringende gemeenschap (arbeidstijdverkorting!) en dat bestaanszekerheid moet zijn gegarandeerd (basisinkomen!).
Opbouw solidaire samenleving
Een samenleving die het zorgen centraal stelt heeft collectieve vormen van dienstverlening nodig. Voor een deel zijn die nu via de landelijke en lokale overheden gerealiseerd; maar in toenemende mate zullen mensen vanuit hun eigen samenlevingsverbanden dergelijke zorg-voorzieningen moeten opbouwen. En de overheden moeten deze basisvoorzieningen die vanuit collectieven tot stand komen de ruimte geven en desgevraagd ook financieel onder-steunen, zonder ze in haar eigen denk- en doekaders te integreren. Het moeten initiatieven blijven van basisgroepen en geen instrumenten van overheids- en bezuinigingsbeleid. Sociale coöperaties die al opgebouwd zijn op verschillende maatschappelijke terreinen zouden ook meer voet aan de grond moeten krijgen op het terrein van de zorg.
Iedereen heeft met zorg te maken. Het opbouwen van een samenleving die het zorgen centraal stelt, zal ook een samenleving zijn die ander denken en doen op alle maatschappelijke terreinen tot stand brengt. Zorgarbeid verrichten maakt mensen ervan bewust dat ze niet alleen op de wereld staan en dat mensen zich slechts als persoon kunnen ontwikkelen door samen te werken met anderen. Zo ontstaan vanuit de alledaagse werkelijkheid van het zorgen nieuwe perspectieven op collectiviteit en solidariteit.
Gabriele Winker staat niet alleen met haar ideeën over zorgrevolutie en over de opbouw van een democratische en solidaire samenleving vanuit de basis. Steeds meer auteurs signaleren dat er een nieuwe economie aan het ontstaan is, naast de gangbare markteconomie. Die nieuwe economie kan aangeduid worden als de ‘leefwereldeconomie’. Het is een economie die niet in dienst staat van winst en groei, maar een economie die zich in dienst stelt van het leven. Het is een reactie vanuit de basis van de samenlevende mensen op de zorgeloosheid van de huidige gangbare markteconomie. Het verspreiden en verbreden van deze leefwereldeconomie biedt een hoopvol perspectief voor het beëindigen van armoede en met name van armoede onder vrouwen die nu veel zorgarbeid op zich (moeten) nemen zonder daarvoor voldoende bestaanszekerheid terug te krijgen.
Er is nog een lange weg te gaan
Als er geen zorgrevolutie tot stand komt, verergert de huidige bezuinigingspolitiek van de overheid de armoede onder vrouwen. De basisinitiatieven uit het Netzwerk Care-Revolution zijn juist op gericht om dat gevaar te keren en de bezuiniging op de zorg aan te grijpen als extra stimulans voor de opbouw van een samenleving die op een geheel andere leest geschoeid is: het zorgen als centrale activiteit van een leefwereldeconomie die op collectieve en democratische leest is geschoeid. In Nederland zijn de maatschappelijke en politieke inzichten waarop het pleidooi voor een zorgrevolutie stoelt, nog lang geen gemeengoed. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een studie van het stedelijk centrum voor emancipatie in Tilburg. Het is een studie uit 2012 naar de emancipatie-effecten van het Tilburgse armoedebeleid. Er wordt een beeld geschetst van het vrouwelijke gezicht van armoede. Dat het armoedebeleid van de gemeente nog geen zorgrevolutionaire aspecten heeft kan slechts weinig mensen verbazen. Maar dat een emancipatiecentrum weinig tot geen blijk geeft enkele denkbeelden rond zorgrevolutie in ieder geval mee te nemen als minstens een van de ingangen om het stedelijke beleid tegen het licht te houden, is teleurstellend. Zo lang het emancipatiebeleid eenzijdig afgestemd blijft op het meer meedoen van vrouwen aan de gangbare economie in plaats van het zoeken naar alternatieven voor deze economie, blijven vrouwen blootgesteld aan een verhoogd risico op armoede. Er is vanuit de dagelijkse leefwereld van vrouwen (en van mannen overigens, want die spelen in het tot stand brengen van de zorgrevolutie ook een belangrijke rol!) nog een lange weg te gaan om te bereiken dat zorgarbeid volwaardig meetelt in de economie en in de samenleving.
Raf Janssen
Lees ook de andere bijdragen van dit vierluik:
Klik hier om naar de startpagina van het thema Zorg en armoede te gaan.
