Lost Artificial Intelligence armoede op? En zo ja, wanneer?
Column Ellie Smolenaars, 31 maart 2023
Nieuwsgierig ben ik naar de antwoorden op deze vragen. Toch maak ik me geen al te grote illusies over de rol van kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence) bij de oplossing van armoede en dat doet AI zelf ook niet. Armoede voorspellen, dat gaat niet lukken met behulp van chatbots en dat geeft ChatGPT 'zelf' gelukkig al ruiterlijk toe. Wel vloeit er allerlei kennis uit heden en verleden in deze en andere, zelflerende intelligente software. Maar welke kennis is dat en van wie?
Burgers en wetenschappers maken zich terecht zorgen over wat de kennis is waarop de steeds beter wetende robot zich baseert. Vers Beton, het blog voor de harddenkende Rotterdammer, ontmaskerde hoe de risico-inschatting bij de opsporing van bijstandsfraude werkte. Een van de conclusies loog er niet om: “De kans op een uitnodiging voor een heronderzoek steeg het meest als de bijstandsgerechtigde vrouw, alleenstaand, jong en moeder was en niet goed Nederlands sprak.”
Met goede onderzoeksjournalistiek en ook - helaas! - door het wantrouwen inclusief de grote sociale deuken opgelopen in de toeslagen-affaire, kunnen Nederlanders al flink wat ervaringen tegenover algoritmes inzetten. Dat is het broodnodige tegengif, of beter gezegd gezonde en zelf-nadenkende tegendruk, tegen de zo over-positieve marketingtaal die het web heeft ingenomen. De taal volgt vaak de logica van ‘the winner takes it all’: geld en succes uitstralen, maakt meer geld en succes.
Zo lijkt de taal wel eens dronken van positiviteit, zoals hier bij Brightlands, een project ondersteund door het Ministerie van EZK, VNO-NCW en TNO: “Brightlands Smart Services Campus ontwikkelt ELSA Lab Armoede en schulden. Artificial Intelligence (AI) en data science kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en aan de groei van onze economie. Sterker nog; AI en data science worden bepalend voor onze toekomstige welvaart en ons welzijn.” Brighlands is een prima initiatief. En dit zo positief opschrijven is erin geloven en het project vooruit brengen. Legitiem.
Even legitiem en eerlijk is het om naast de kansen ook de missers te zien. En daarom schrijf ik dit op. Want veel slimme mensen in de armoedebeweging overvalt regelmatig een gevoel van: dit is toch al lang bedacht en gezegd. Wat hier staat, weten we dat niet al lang? Moet er nu weer een project, alias #armoedeindustrie, bedacht worden? Moet er niet gewoon iets gedaan worden, meer geld uitbetaald?
Ze hebben driedubbel gelijk, deze slimme en sociale mensen. En daarom hoop ik dat ze zich ook zesdubbel blijven herhalen, zodat ook deze kennis deel gaat uitmaken van de collectieve intelligentie en tegendruk geeft tegen die vercommercialiseerde markttaal. Zodat er ook taal is die instroomt in de geautomatiseerde intelligentie die twijfel, zwakheden, waanzin en creatieve destructie in en door het kapitalistisch systeem blijft benoemen. En 'eenvoudige' oplossingen blijft benadrukken, zoals een meestijgende uitkeringshoogte.
Terugkomend op de vraag: lost Artificial Intelligence armoede op? Wat geeft ChatGPT eigenlijk 'zelf' als antwoord? Anno 2023 hebben we nog te maken met een redelijk bescheiden machine:
“Ik denk niet dat het toepassen van kunstmatige intelligentie automatisch armoede kan oplossen. Hoewel AI kan helpen bij het automatiseren van bepaalde taken en het efficiënter maken van bepaalde processen, kunnen de voordelen hiervan niet worden gegarandeerd om iedereen te helpen.
Er zijn veel complexe factoren die bijdragen aan armoede, zoals ongelijkheid, ongelijke toegang tot onderwijs en gezondheidszorg, werkloosheid en discriminatie. Het is mogelijk dat AI-oplossingen sommige van deze problemen kunnen aanpakken, maar er moet rekening worden gehouden met de bredere context waarin armoede ontstaat en blijft bestaan.
Bovendien is er altijd het risico dat AI-oplossingen zelf vooroordelen en discriminatie repliceren als ze niet op de juiste manier worden ontworpen en geïmplementeerd. Daarom is het belangrijk om de potentiële voordelen en risico's van AI kritisch te evalueren en te zorgen voor verantwoorde ontwikkeling en implementatie.” (https://chat.openai.com/chat d.d. 31/03/2023).
Wat opvalt aan dit antwoord: de geringe informatie-dichtheid en het alle kanten op kunnen gaan: 'kan helpen', 'er zijn veel complexe factoren', 'potentiële voordelen'. De tekst biedt in deze vorm weinig houvast of kennis en dat hangt vermoedelijk ook samen met de relatieve nieuwheid van het terrein. Innovatie is nog niet meteen groei van kennis. De tweede vraag “En zo ja, wanneer?” was duidelijk te hoog gegrepen.
Wat duidelijk werd: dat het steeds belangrijker wordt wie iets zegt en welke bronnen gebruikt worden. Wanneer Alexander Klöpping, journalist-ondernemer, het woord 'mensbeëindigend' laat vallen in een talkshow over AI, of 'het mens' zegt, krijgt 'mens' al iets van een ding, alsof een mens toch al een beetje een bloedeloze dataverzameling aan het worden is. Daarom is het belangrijk verschillende stemmen te laten horen en lezen, ook al denk je dat 'ze' het nu toch wel eens begrepen moeten hebben, of dat alles al gezegd is. Wat armoede is, hoe het voelt en wanneer het is opgelost kunnen zelflerende mensen beter niet geheel aan zelflerende machines overlaten.
Bronnen:
- Brightlands. 2021. Nieuws 2 juli 2021. https://www.brightlands.com/brightlands-smart-services-campus/nieuws/brightlands-smart-services-campus-ontwikkelt-elsa-lab
- ChatGPT 2023. https://www.versbeton.nl/2023/03/computer-zegt-vrouw-hoe-een-rotterdams-algoritme-jonge-alleenstaande-moeders-discrimineerde/
- Klaassen, Saskia en Romy van Dijk. 2023. https://www.versbeton.nl/2023/03/computer-zegt-vrouw-hoe-een-rotterdams-algoritme-jonge-alleenstaande-moeders-discrimineerde/
