Armoede en sociale rechtvaardigheid
Column Raf Janssen, 20 februari 2015
Ieder jaar op 20 februari organiseren de Verenigde Naties de internationale Dag van de Sociale Rechtvaardigheid. Voor de secretaris van de Sociale Alliantie was dat een gepaste gelegenheid om vanuit deze anti-armoedebeweging stil te staan bij de betekenis van het begrip 'sociale rechtvaardigheid'. Met onderstaande column vroeg hij op 20 februari j.l. aandacht voor het thema 'armoede en sociale rechtvaardigheid'.
In 2000 hebben een aantal landelijke organisaties waaronder kerken, humanisten en vakbeweging enerzijds, en een heel divers samengestelde basisbeweging van anti-armoedegroepen anderzijds zich verenigd in de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid. De-ze alliantie is destijds opgericht om de krachten te bundelen voor het realiseren van een armoedevrije samenleving. In de wandelgangen wordt dit landelijk netwerk doorgaans 'de Sociale Alliantie' genoemd, maar de officiële naam is: Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid.
De term 'sociale rechtvaardigheid' in de officiële naam van het netwerk is heel bewust gekozen om twee redenen. De eerste reden had te maken met de beeldvorming. We waren weliswaar actief in de strijd tegen armoede, maar we wilden een netwerk vormen dat niet ergens TEGEN was, maar dat ergens VOOR was. De tweede reden was een inhoudelijke. Wij waren en zijn nog steeds van oordeel dat de strijd tegen armoede alles te maken heeft met het nastreven van sociale rechtvaardigheid, met enige nadruk op het woord 'sociale'. Vanuit de strijd tegen armoede zou mogelijk de doelstelling 'economische rechtvaardigheid' meer voor de hand liggend zijn geweest. Die aanduiding had echter geen recht gedaan aan de brede invalshoek die de Alliantie vanaf haar ontstaan heeft gekozen en nog steeds kiest bij haar inzet voor een armoedevrije samenleving. Dat een brede invalshoek wordt gekozen komt onder meer tot uiting in de vier manifesten die zijn opgesteld: Het Sociaal Offensief (2000), Hoogste Tijd voor Sociale Zekerheid (2002), Meetellen en Meedoen (2006) en Nederland Armoedevrij (2010). Daar worden onderwerpen besproken als inkomen, betaalde en onbetaalde arbeid, burgerschap, zorg, participatie, onderwijs, wonen, gezondheid, (inkomens)ongelijkheid, schulden, positie van kinderen, veerkracht van armen. Ook andere publicaties en nieuwsbrieven getuigen van die brede invalshoek bij het bestrijden van armoede in het rijke Nederland. Gek genoeg hebben we tot nu toe verzuimd die brede insteek te verklaren met de betekenis die wij geven aan het begrip 'sociale rechtvaardigheid' dat zo prominent in onze officiële naam staat. De internationale Dag van de Sociale Rechtvaardigheid is een goede gelegenheid om dat verzuim in te halen.
Sociale rechtvaardigheid heeft betrekking op het sociale, dat wil zeggen op het samen leven van de samenlevende mensen, in ons geval de samenlevende mensen in Nederland, maar dat kunnen ook de samenlevende mensen in een dorp of stad zijn of in de gehele wereld. De Sociale Alliantie is van oordeel dat armoede en sociale uitsluiting geen eigenschappen van mensen zijn, maar kenmerken van samenlevingen. Het zijn verschijnselen die samenhangen met maatschappelijke ontwikkelingen die spanningen en oneffenheden oproepen in de samenleving. De samenleving heeft daar nog geen fatsoenlijk antwoord op gevonden. Maat-schappelijke ontwikkelingen hebben het denkklimaat en de regelingen van de verzorgingsstaat de laatste decennia sterk onder druk gezet en deels ondergraven. Dat heeft geleid tot een samenleving met steeds grotere inkomensverschillen en met steeds scherpere vormen van verarming, verschulding en uitsluiting. De samenleving worstelt met deze vraagstukken. Bij tijd en wijle worden deze verschijnselen wel onderkend en komen ze in de publieke belangstelling, maar tot nu toe blijft een daadkrachtige aanpak ervan achterwege. De laatste tijd is er zelfs sprake van een ergerlijke tendens om het armoedevraagstuk weg te definiëren of te vergoelijken met een verwijzing naar de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Met wegkijken, bagatelliseren of vergoelijken worden maatschappelijke vraagstukken doorgaans niet opgelost. Sinds het hoogtepunt van de verzorgingsstaat in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw is de wereld waarin we leven sterk veranderd. De samenleving moet opnieuw haar denkklimaat en haar regelingen in fatsoen brengen om het armoedevraagstuk te overwinnen en een maatschappelijke situatie tot stand te brengen waarin armoede en sociale uitsluiting niet langer voorkomen. Dat doel is ook het perspectief van ons streven naar een armoedevrije samenleving. Juist een rijke samenleving als Nederland heeft mogelijkheden te over om zo'n perspectief te verwerkelijken. Vanuit dat gegeven typeert de Sociale Alliantie het huidige samen leven van mensen in ons eigen Nederland als een samenleving die fatsoenering behoeft. Mogelijk is fatsoenering een beladen en misbruikte term, maar het blijft een begrip met een politiek-morele inhoud: het geeft aan dat de samenleving zichzelf de vraag stelt of ze als samenleving deugt, op orde is, sociaal is. Kortom, de vraag wordt gesteld of het een samenleving is waarin sociale rechtvaardigheid heerst, een samenleving waarin de sociale houdingen en verhoudingen tussen mensen zo zijn geregeld dat iedereen meetelt en meedoet.
Raf Janssen, secretaris Sociale Alliantie
