Ont-eigen de taal!
Column Raf Janssen, november 2015
Door het woordje eigen voor begrippen te zetten die vanuit zichzelf sociaal zijn, beroof je deze begrippen van hun sociaal karakter. Dat is de ontsolidariserende werking van het woordje eigen. Hoog tijd dat we dit woordje uit onze taal weren. Ont-eigen de taal!
De eigen stoep
In de winter is het de sneeuw en in de herfst zijn het de vallende bladeren. Beide natuurverschijnselen doen steevast deze of gene burger naar de telefoon grijpen om mij in krachtige bewoordingen te laten weten dat ik als wethouder ervoor te zorgen heb dat de buren hun stoep ook vegen. Zij hebben hun eigen stoep al sneeuwvrij of bladvrij gemaakt. Nu nog de anderen in hun straat. Als ik weer eens zo’n telefoontje krijg weet ik het zeker: het woordje eigen moet uit ons spraakgebruik verdwijnen; we moeten onze taal onteigenen, want dat woordje steelt ons gemeengoed, ons gezamenlijk eigendom. Door niet over de stoep, maar over de eigen stoep te spreken, wordt de stoep beroofd van zijn wezen, namelijk het zijn van een ‘Gehsteig’ zoals het treffend in het Duits heet, een gezamenlijk pad langs de weg waarop iedereen kan lopen zonder omvergereden te worden. Door alleen de eigen stoep te vegen, negeer je dat de stoep niet ophoudt bij de grenzen van jouw perceel, maar gewoon doorloopt. Je doet dat doorloop-karakter van de stoep geweld aan, als je met vegen stopt bij het einde van jouw tuinhekje. Mensen die mij aanspreken over het niet-veeg-gedrag van de buren raad ik aan ook de stoep voorbij hun huis sneeuwvrij of bladvrij te maken om daarna gezellig een kopje koffie te gaan drinken met die veegschuwe buren. Wellicht dat deze andere vaardigheden hebben die voor het algemeen welzijn van de straat ingezet kunnen worden.
De duivelse werking van het woordje eigen
Tegenwoordig kom je steeds meer woorden tegen waar eigen voor geplaatst wordt. Dat geldt bijvoorbeeld voor woorden als verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. Het woord eigen drukt uit dat je heer en meester over iets bent, dat je van niemand afhankelijk bent. Woorden als verantwoordelijkheid en zelfstandigheid zijn sociale begrippen, dat wil zeggen dat je de hoedanigheid die deze begrippen uitdrukken alleen kunt realiseren te midden van een gemeenschap, een wij. Het woord eigen drukt dat wij als het ware weg. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is het denken en doen vanuit sociale inbedding verzwakt en vervangen door een denken en doen dat vooral inzet op het losse individu, de Ik-bv. De toenmalige premier van Engeland, mevrouw Tatcher, drukte dat in de jaren tachtig als volgt uit: "There is no such thing as society; there are individual men and women, and there are families." Dat denken lijkt een heropleving door te maken of bereikt nu alsnog een opleving in Nederland. Dat is een voedingsbodem voor een proces van ontsolidarisering dat zich in toenemende mate bij de beter verdienenden aftekent. Uit een meerjarig onderzoek in Duitsland blijkt dat de sterkste schouders steeds minder lasten dragen, maar tegelijk steeds ontevredener zijn en steeds minder bereid tot solidariteit. Ze blijken ook steeds minder in staat gevoel op te brengen voor maatschappelijke problemen. Dat is naar mijn idee de duivelse werking van dat woordje eigen. Vandaar mijn oproep om de taal te onteigenen.
Raf Janssen
