Riek Milikowski-de Raat: meer dan de vrouw van …
Column Raf Janssen, augustus 2018
In mijn jeugd vroeg ik mij niet af waarom mijn ouders de gewoonte hadden om de overlijdensadvertenties in de krant bij te houden. Ik wist het, maar stond daar toen niet bij stil. Nu ik zelf wat ouder ben, doe ik precies hetzelfde als mijn ouders destijds: iedere dag de overlijdensberichten in de regionale en landelijke krant bijhouden. Om te kijken of er mensen bij zijn die ik gekend heb. En ook wel om te kijken hoe oud mensen zijn geworden. Heel veel mensen zijn vele jaren ouder geworden dan ik nu ben; maar ook best veel overledenen zijn jonger, zullen mijn leeftijd nooit bereiken. Kijk ik daarom? Om te beseffen dat ik ouder word, dat ik de generatie ben die aan de beurt is om dood te gaan of kijk ik om vast te stellen dat ik er voorlopig nog gelukkig in slaag de dans te ontspringen? Hoe het ook zij, door mijn overlijdensadvertentie-gewoonte viel een dezer dagen mijn oog op een mooi opgemaakt overlijdensbericht van Riek Milikowski-de Raat, geboren in december 1918 en overleden op 5 augustus 2018, dus bijna 100 jaar geworden.
Mijn eerste gedachte was: zou dat de vrouw van Herman Milikowski zijn, de socioloog die veel van mijn tijdgenoten geleerd heeft om als wetenschapper sociale problemen te plaatsen in hun maatschappelijke context, te zoeken naar de structurele oorzaken van persoonlijke problemen? Inderdaad, uit de advertentie blijkt dat Riet de Raat de vrouw was van Herman Milikowski. Ik bewonderde Milikowski zeer vanwege zijn proefschrift uit 1961 waarin hij dwars tegen het gangbare denken in een eigen visie ontwikkelde op sociale aanpassing, niet-aanpassing en onmaatschappelijkheid. Een tweede uitgave van het proefschrift verscheen in 1967 onder de titel ‘Lof der onaangepastheid’. Het is een studie die het lezen en herlezen alleszins waard is, zeker in de huidige tijd waarin nog veel meer dan in mijn jeugd een druk op mensen ligt om zich aan te passen aan de onvermijdelijk geachte ontwikkelingen van de markt; waarin vanaf de peuterspeelzaal jongeren getraind worden in vaardigheden die horen bij de grammatica van het vluchtige geld. In de geest van Milikowski zou met name het onderwijs en zeker de sociale wetenschappen mensen moeten helpen om zich juist niet aan te passen aan het gangbare denken en doen. De stelling die Milikowski in zijn proefschrift verdedigde is momenteel actueler dan ooit. Ze luidt: menselijke vooruitgang is alleen mogelijk door onaangepast gedrag!
Riek de Raat, inderdaad dus de vrouw van. Haar overlijdensadvertentie was voor mij aanleiding om de studie over de Lof op de onaangepastheid weer eens uit mijn boekenkast te halen en te herlezen. Tegelijk kwam bij mij de vraag op: wie was deze vrouw, wie was de vrouw van Herman Milikowski, wie was Riek de Raat? Het blijkt een heel interessant persoon te zijn geweest. Een kunstenares, zeer bedreven in het modeltekenen. Ze was afkomstig van een arbeidersgezin uit de Jordaan. Ze werd al op 12-jarige leeftijd lid van Arbeiders Jeugd Centrale (AJC), de socialistische jeugdbeweging van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Ze verliet 4 jaar later de AJC en werd lid van de Vereniging voor Cultuur, Ontwikkeling en Ontspanning van Communistische Partij Nederland (CPN). Ze was met haar partner, Anton Winterink, actief in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Anton werd gearresteerd en later gefusilleerd. Riek moest onderduiken. Na de oorlog ontmoette zij bij de CPN Herman Milikowski, een jood die een serie concentratiekampen had overleefd. Heel haar leven lang bleef Riek Milikowski actief als kunstenares. In het overlijdensbericht staat een korte typering van haar als kunstenares: “Met haar werk verbeeldt Riek haar verwondering over de natuur en deelt zij haar vreugde en haar zorgen over ons heden, ons verleden en onze toekomst.” Zoals veel partners van bekende mensen, blijkt ook Riek de Raat meer te zijn geweest dan ‘de vrouw van…’.
Raf Janssen
