Hoe politiek zou moeten werken
Rauwe werkelijkheden
Door Kitty Jong
Op 18 februari 2021 bracht een delegatie van de Sociale Alliantie een bezoek aan minister Koolmees. De alliantie spreekt twee keer per jaar met de bewindspersoon van Sociale Zekerheid en Werkgelegenheid (SZW) die verantwoordelijk is voor armoedebeleid. De delegatie bestaat normaal gesproken uit vertegenwoordigers van de aangesloten organisaties. Die delen praktijkervaringen met de staatssecretaris en dragen oplossingen aan. De dienstdoende staatssecretaris is altijd empathisch, de beleidsmensen schrijven ijverig mee. Vervolgens verandert er niets, is mijn treurige constatering. Dus pakten we het dit jaar anders aan.
Ervaringsdeskundigen
In onze delegatie waren deze keer drie ervaringsdeskundigen. In de delegatie van SZW deze keer de minister, als plaatsvervanger van de staatssecretaris. Het werd een indringend gesprek over hoe je pech in het leven kunt hebben en in de bijstand terecht komt, hoe daar niet van rond te komen is, zeker niet als de kinderalimentatie gekort wordt. En hoe je 'een vis krijgt aangeboden, terwijl je een hengel nodig hebt om zelf te kunnen vissen'. Hoe je pas voor schuldhulpverlening in aanmerking komt als je helemaal aan de grond zit, hoe de WIA maar net boven het minimum zit en je dan niet op hulp hoeft te rekenen. Hoe je om geholpen te worden eerst je huis moet verkopen, ook al zijn de kosten van het huis dat je vervolgens moet huren twee keer zo hoog. De minister was empathisch, zijn mensen schreven mee, maar leken dit keer soms ook oprecht verbaasd. Over hoe het beleid uitpakt, hoe gemeenten het beleid interpreteren en hoe dit alles leidt tot schrijnende situaties. En we hadden nog uren kunnen vullen met effecten van een te laag minimumloon, de kostendelersnorm, hoe het is om als arbeidsongeschikte in de bijstand te zitten, als oudere niet alleen een pensioengat maar ook een Aow-gat te hebben, over onverzekerde zelfstandigen met veel te lage tarieven, kinderen in armoede die nu ook onderwijsachterstand oplopen, of mensen met een handicap die geen perspectief hebben om ooit een zelfstandig bestaan op te bouwen.
Rauwe werkelijkheid
De toeslagenaffaire heeft terecht veel aandacht gekregen. Hoe? Omdat twee Kamerleden de rauwe werkelijkheid aan de oppervlakte brachten. De schulden, de onrechtvaardigheid, de scheidingen, het effect op de kinderen en de armoede. Pieter Omtzigt heeft begin dit jaar naar aanleiding van de toeslagenaffaire een nieuwe motie ingediend: hij verzocht het kabinet om een doorlichting van wetten die wellicht te rigide zijn, te hard uitpakken en soms zelfs niet goed worden toegepast, zodat een beeld gevormd kan worden of wetten niet tot onrecht leiden. De organisaties die aangesloten zijn bij de Sociale Alliantie hebben dat allang in beeld. Wij pennen de rauwe realiteit van maatregelen al jaren op in brieven aan gemeenteraden, wethouders, Parlement en staatssecretarissen. We dragen al jaren oplossingen aan vanuit onze deskundigheid. Deskundigheid die soms is gelegen in de praktische hulpverlening en soms in de aanpak van de oorzaken van armoede. Gerenommeerde instituten als het NIBUD en het Sociaal en Cultureel Planbureau delen onze visie. En toch, het is allemaal niet genoeg gebleken om het tij te keren.
Verantwoordelijkheid
Blijkbaar is alleen het letterlijk tonen van de rauwe werkelijkheid aanleiding voor beleidswijzigingen. Zodra de uitvoering van wetgeving is belegd bij regionale uitvoeringsinstanties, decentrale overheden, anonieme gemeenschappelijke regelingen en niet te vergeten: marktpartijen, kan politiek Den Haag zich daarachter verschuilen. Het is dan in handen van anderen dan zijzelf en verantwoordelijkheid wordt niet, of veel te laat, genomen. Daar moet een einde aan komen. Wij zullen onze koers aanpassen door de ervaringsdeskundigen een podium blijven geven, en Den Haag blijven confronteren met de kloven in de samenleving die worden veroorzaakt door beleid dat bedoeld is om mensen te ondersteunen, maar veelal leidt tot armoede.
Hoogste prioriteit aan bestrijding armoede
Maar dit is niet hoe politiek zou moeten werken. Wetgeving moet burgers beschermen, niet in gevaar brengen. Wetgeving moet de samenleving eerlijker maken, niet zorgen voor onrecht. En wetgeving zou moeten uitgaan van vertrouwen, niet van wantrouwen dat uiteindelijk armoede tot gevolg heeft, armoede die generatie na generatie voortduurt. Hopelijk worden er naar aanleiding van de toeslagenaffaire en de motie Omtzigt al lessen geleerd ten behoeve van een nieuw regeerakkoord. Maar één ding zou dit kabinet zich sowieso al kunnen voornemen: beleg een zwaar onderwerp als armoede niet langer bij een staatssecretaris, maar geef de bestrijding van armoede het gewicht van een minister. De bestrijding van armoede in het Nederland van 2021 zou de hoogste prioriteit moeten zijn van elke zichzelf respecterend kabinet, van welke kleur dan ook.
Kitty Jong, voorzitter Sociale Alliantie en vice-voorzitter FNV
