Gratis geld voor de armen - het werkt wel
Column Ans Pelzer, februari 2017
Onlangs (2 december 2016) overleed Henri van Rijn. Hij besteedde een groot deel van zijn leven aan het iets rechtvaardiger proberen te maken van de wereld. In de internationale organisatie ATD Vierde Wereld streed hij onvermoeibaar tegen armoede en uitsluiting. Ergens in 2008 ontmoette ik Henri op een congres van ATD in Parijs. Als FNV-medewerker was ik belast met armoedebeleid en deze ATD-organisatie intrigeerde me. Tussen de bedrijven door hobbelde ik al pratend en vragen stellend achter Henri aan (hij liep erg hard). “Wat vind jij van de voedselbanken?”, vroeg ik hem. Henri vertelde: “Het allerbelangrijkste is dat arme mensen hun waardigheid kunnen behouden.
Armen willen er gewoon bij horen. Belasting betalen; onderdeel zijn van de samenleving. Dus misschien zou het maar het beste zijn dat mensen een symbolisch bedrag betalen voor de hulp van de voedselbank. Wederkerigheid is wezenlijk voor zelfrespect.“ Op de terugweg in de trein van Parijs naar Amsterdam heb ik in een ruk zijn boek 'Armoede - noodlot of onrecht?' uitgelezen. Respect voor de man die probeerde zonder (voor)oordeel met armen te praten en daarover te schrijven. De man die echt probeerde te begrijpen. ATD en ik bleven nog een tijdje bij elkaar. Ik mocht eens mee met armen uit heel Europa naar het Europees Parlement. Zichtbaar maken dat er arme mensen zijn en mede de getuigenissen van deze armen horen. In datzelfde Europees Parlement waar ik voorheen wel eens bij de roltrap stond te kijken of er één iemand zonder stropdas te bekennen viel (nee). Nu had ik de eer om er samen Gratimet armen rond te lopen. Te zien en te horen hoe de moedigsten de Europarlementariërs vertelden over hun armoede; hun leven dat zich ook nog al eens alleen op straat afspeelde. “Zou dit alles nu helpen?“, vroeg ik Henri. In ieder geval hebben ze nu een keer de gedaante van armoede gehoord, gezien, geroken, was zijn antwoord. En ja, ontegenzeglijk waren verschillende parlementariërs zichtbaar onder de indruk.
En nu 2017. De armoede onder kinderen blijkt in 2014 met 11.000 gestegen te zijn ten opzichte van 2013. Het kabinet vraagt adviezen over hoe een samenhangend beleid te voeren. Ondertussen verschijnt er allerlei onderzoek waaruit geconcludeerd wordt: "Gratis geld voor de armen - het werkt wel!" (NRC 17 januari Joost Opstelten). Het is een van de meest effectieve manieren om extreme armoede uit te bannen, blijkt uit onderzoek van Unicef en VN Voedsel- en landbouworganisatie. Cash Transfers heet het en het werkt hetzelfde als het basisinkomen in Finland. De allerarmsten ontvangen elke maand onvoorwaardelijk een geldbedrag zonder daar iets voor te hoeven doen. De vrees dat dit geld mensen afhankelijk maakt is hardnekkig. Uit de programma’s blijkt echter dat financiële ondersteuning vaak de enige kans is om de situatie van armen structureel te verbeteren. Het vereist wel een lange adem: zo’n vijftien jaar alvorens investeringen leiden tot duurzame verandering.
Eigenlijk denk ik - al weet ik dat natuurlijk niet zeker, want ik kan het hem niet meer vragen - dat de aanpak van het basisinkomen ook Henri bevallen zou zijn. Voorwaarde van dit gratis geld is dat mensen echt zelf mogen bepalen wat ze er mee gaan doen en dat dus ook karrenvrachten bevoogding achterwege blijven. Bovendien banen ze zich - al kan het even duren - zelf een weg uit de armoede en dat geeft zelfrespect. Ze kunnen aan de slag en de verlamming van altijd geld tekort komen doorbreken. Want ook dat weten we nu uit onder-zoek: armoede maakt dom en verlamd, omdat mensen alleen maar met overleven bezig zijn.
Ans Pelzer, voormalig beleidsmedewerker FNV, oud wethouder Castricum en momenteel bestuurder werkbedrijf FNV
