Eco-sociale verstandigheid
Als de logica van de onbetaalde zorgarbeid opgenomen wordt in de economische rationaliteit wordt deze rationaliteit meer afgestemd op het leven in plaats van andersom en kan ze zich ontwikkelen tot eco-sociale verstandigheid. De beroepsarbeid zou dan niet langer per definitie voorrang hebben op andere vormen van arbeid. Dat zou heilzaam-ingrijpende gevolgen hebben voor het dagelijkse leven van veel grote en kleine mensen.
Klik hier om dit artikel te downloaden als Word-bestand.
Zorg heeft eigen logica
Huishoudelijke arbeid en onbetaalde zorgarbeid zijn vormen van arbeid die door heel andere principes worden geleid dan die waar de loonarbeid op stoelt. Huishoudelijke arbeid en zorg-arbeid zijn niet primair gericht op het verdienen van geld en op het maken van winst; ze bie-den alle aanleiding en ruimte tot samenwerking in plaats van wedijver; ze geven ruimte aan warme kwaliteiten van inleving en zintuiglijkheid in plaats van zich te laten inpakken door de koele kwantiteiten van het emotieloze rekenende denken; ze zijn gericht op de gehele persoon en beperken zich niet tot enkele aspecten van de mens; ze richten zich niet op onpersoonlijke verre handel, maar op persoonlijke dienstverlening dicht bij huis, die mensen rondom direct nodig hebben; ze verzetten zich tegen de huidige tendens van permanente versnelling, omdat ontmoeting, aandacht, inleving, het ontwikkelen van gevoelsbanden en zorg bovenal tijd vragen; ze laten ieder haar/zijn eigen tempo, eigen aard en eigen zeggenschap; ze ontwikkelen levensvaardigheden en relativeren daarmee de thans overbenadrukte instrumentele kennis. Huishoudelijke arbeid en zorgarbeid zijn vormen van concrete arbeid die goederen en diensten produceren, welke waarde hebben in zichzelf. Meer speelruimte geven aan deze economie van de concrete arbeid doorbreekt de heerschappij van de markt-economie, die goederen produceert die geen waarde hebben in zichzelf, maar die enkel in tel zijn als potentieel geld, dat wil zeggen dat ze pas iets waard worden als ze kunnen worden verkocht.
Economie bevrijden van haar zorgledigheid
Deze karakterisering van de eigen aard van de huishoudelijke arbeid mag best worden op-gevat als een opwaardering van de zorgarbeid. Maar ze mag niet worden misverstaan als een verkapte oproep aan vrouwen om zichzelf en elkaar vast te houden in de opofferende positie van zorgenden. Een waarschuwing voor een dergelijke restauratietendens is geenszins misplaatst, zeker als met deze waarschuwing een meer fundamentele discussie wordt ontlopen. Pleidooien voor een meer gelijke verdeling van de zorgarbeid tussen mannen en vrouwen veranderen op zich niets aan het denken over de aard van de economische bedrijvigheid als betrof dit per definitie een (mannelijke) bezigheid die vanuit zijn wezen een opofferend zorgen nodig heeft om zichzelf zorgeloos te kunnen ontplooien. Vanuit een dergelijk idee van economie mondt een opwaardering van het zorgen mogelijk inderdaad uit in een bestendiging van de onderdrukking, zij het wellicht deeltijds als het inderdaad lukt om de zorgarbeid eerlijker te verdelen tussen vrouwen en mannen. Het gaat er echter om het zorgeloze karakter van de gangbare economie te doorbreken en een zodanige verandering te bewerkstelligen dat de mechanismen van de marktsfeer ook geassocieerd worden met vrouwelijke waarden zoals zorgzaamheid en emotionaliteit. Een dergelijke verandering zou kunnen worden bevorderd door in de huishoudvoering van een samenleving meer eigenstandige speelruimte te geven aan de huishoudelijke arbeid en de zorgarbeid.
Terugtocht uit mannelijk model van economie en arbeid
Door via de invoering van een basisinkomen of op een andere wijze huishoudelijke arbeid en zorgarbeid te gaan betalen, zouden mensen, en met name vrouwen, een ruimere financiële basis hebben om vanuit hun eigen situatie toe te werken naar een economie die op bredere en andere principes is gebaseerd dan de principes die thans tot uitdrukking komen in de gangbare (on)economie van de markt en het geld. Het zorgfundament dat de arbeid van vrouwen onder de moderne markteconomie hebben gelegd, moet in de rationaliteit van deze economie opgenomen worden, niet als loutere aanvulling, maar als wezenbepalend kern-element. Alleen op die wijze kan de huidige oneconomie zich ontdoen van zijn irrationeel karakter en uitgroeien tot een op het leven afgestemde, moderne economische economie, waarin niet langer louter kwantitatieve maatstaven worden aangelegd, maar eerst en vooral kwalitatieve. Het lijkt een paradox: door de onbetaalde zorgarbeid te gaan betalen kunnen mensen juist uit de enge sfeer van de betaalde arbeid geraken en kunnen ze vanuit hun alledaagse situatie concrete bijdragen leveren aan een hereconomisering van de economie. Dit laatste houdt onder meer dat de economie zich zal moeten aanpassen aan het ritme dat eigen is aan mens en natuur. In plaats van weg te stressen in een cultuur van gejaagdheid, wijst het principe van de langzaamheid een ontwikkelingsgang terug vooruit naar de natuurlijke beweeglijkheid die eigen is aan alle leven.
Raf Janssen
Lees ook de andere bijdragen in dit vierluik:
Klik hier om naar de startpagina van het thema Zorg en armoede te gaan.
