Omgekeerde solidariteit in de WMO
Het nieuwe abonnementstarief voor WMO-voorzieningen is een te grof middel voor een eerlijke aanpak van de stapeling van eigen bijdragen die mensen moeten betalen voor deze voorzieningen. Gemeenten worstelen met de regeling die het kabinet per 1 januari 2019 invoert zonder een parlementaire behandeling van een daarvoor noodzakelijke wetswijziging af te wachten.
Het principe van solidariteit
Het stapeleffect houdt in dat mensen voor een aantal voorzieningen die ze nodig hebben afzonderlijke eigen bijdragen moeten betalen. Dat kan flink oplopen en met name middeninkomens kunnen dan ook in de knel komen. Dus het is terecht dat dit probleem wordt aangepakt. Maar de vraag is of het abonnementstarief daarvoor het meest geschikte middel is. Want dat heeft als effect dat iemand die zo’n voorziening best zelf kan betalen, deze nu tegen een heel lage eigen bijdrage krijgt ook al is het de enige voorziening waarvan hij/zij gebruik maakt. En in die gevallen – en dat zijn er best veel – staat het middel van het abonnementstarief haaks op de intentie van de WMO. Die intentie is: wat iemand zelf of in eigen kring/gemeenschap op kan lossen, heeft voorrang op een voorziening die de overheid ter beschikking stelt. We blijven wel vragen of er vrienden of bekenden zijn die kunnen helpen, maar we vergeten te vragen of er in het huishouden genoeg geld is om zelf de gevraagde voorziening deels of geheel te betalen. En als er dan sprake is van stapeling van eigen bijdragen moet daar inderdaad rekening mee gehouden worden. Maar als die stapeling er niet is, hoeft dat niet.
Decentralisering = de centralisering
Verder hebben gemeenten bezwaar tegen het feit dat de overheid taken decentraliseert en zich vervolgens intensief gaat bemoeien met de uitvoering van deze overgedragen taken. Dan zeggen veel gemeenten: ga het maar weer zelf doen! Die reactie wordt nog versterkt door de financiële risico’s die gemeenten nu gaan lopen vanwege de aanzuigende werking die verwacht wordt van de invoering van het abonnementstarief: mensen die voorheen zelf de voorziening regelden, gaan nu overwegen die voorziening toch maar aan te vragen bij de gemeente, omdat het prijsverschil wel erg groot wordt. Zo wordt de solidariteit ondergraven en uiteindelijk zullen dan de gemeenten zich genoodzaakt zien om de toegangsnormen voor iedereen – dus ook voor de mensen die minder geld hebben – strakker te maken.
En dan is er nog een effect te verwachten in de overgang van WMO naar WLZ (Wet langdurige zorg). Als de WMO-voorzieningen geen of lagere eigen bijdragen hebben zal de neiging van mensen zijn langer gebruik te maken van deze WMO-voorzieningen ook al zou de ernst van de aandoening rechtvaardigen of noodzakelijk maken dat overgestapt wordt naar der WLZ-voorziening. Maar van die laatste voorziening zijn de eigen bijdragen mogelijk hoger. Dat probleem doet zich nu al voor en de verwachting is dat het abonnementstarief dit effect zal versterken.
Algemene Maatregel van Bestuur loopt vooruit op wetswijziging
Kortom, er zitten nogal wat haken en ogen aan dat abonnementstarief. De gemeenten zijn dan ook tegen en de Raad van State heeft ernstige bedenkingen bij de voorstellen van het kabinet omtrent de wijziging van de eigen bijdragen in de WMO. Voor de invoering van het abonnementstarief is een wetswijziging noodzakelijk. Als die wet aangenomen wordt zou die pas kunnen ingaan per 2020. Het wetsontwerp moet nog in behandeling worden genomen. Het zal niet eerder zijn dan het eerste kwartaal van 2019 alvorens die wetswijziging door het parlement wordt besproken en in stemming komt. En mogelijk komt het niet eens zo ver bij zoveel bezwaren!
Het kabinet is niet zo netjes om de behandeling van deze wetswijziging af te wachten. Het kabinet heeft besloten om via een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) een deel van het abonnementstarief al in te voeren per 1-1-2019. Die AMvB is begin december 2018 afgekondigd. Ook wat betreft tijdsplanning is dat erg onhandig, maar kennelijk wil het kabinet deze maatregel doordrukken. De AMvB maakt de invoering van het abonnementstarief mogelijk, of beter gezegd, stelt het verplicht voor wat betreft maatwerkvoorzieningen. De AMvB heeft geen betrekking op algemeen voorzieningen. Het wetsontwerp voert het abonnementstarief ook in voor een aantal algemene voorzieningen, waaronder met name hulp bij het huishouden. Belangenorganisaties die terecht aandacht vragen voor het probleem van de stapeling van eigen bijdragen, waarschuwen dat gemeenten nu maatwerkvoorzieningen om gaan zetten naar algemene voorzieningen. Gemeenten winnen daarmee een jaar om alle voors en tegens in kaart te brengen. En overigens kunnen gemeenten bij het regelen van de algemene voorziening best een constructie bedenken om het probleem van de stapeling van eigen bijdragen op te lossen. Alleen in situaties waarin inderdaad sprake is van stapeling; niet in situaties waarin daarvan geen sprake is, want dan het abonnementstarief toepassen betekent dat mensen die dat financieel helemaal niet nodig hebben een grote tegemoetkoming krijgen in de kosten voor bijvoorbeeld hulp bij het huishouden. Dan is er sprake van een omgekeerde solidariteit: degenen die al veel hebben krijgen nog meer erbij.
Raf Janssen
