Handboek Coöperatie
Boekbespreking
Anders ondernemen
Alle aspecten van het anders ondernemen worden behandeld in het Handboek Coöperatie. Een imposant naslagwerk van 1148 pagina's waarin 49 specialisten hun licht laten schijnen over een grote hoeveelheid aspecten van de coöperatie. Het handboek is tot stand gekomen onder redactie van prof. Dr. Mr. Ruud C.J. Galle. In het voorwoord schrijft prof. Galle dat coöperatief ondernemen anders ondernemen is, met een ander doel, en op een andere wijze. In het inleidend hoofdstuk werkt hij dit verder uit: het gaat in deze onderneming niet zozeer om rendement op ingebracht vermogen, maar om een andersoortige meerwaarde ten gunste van de leden. Dit kan van alles zijn, afhankelijk van de soort coöperatie. Galle onderscheidt drie soorten: werknemersproductiecoöperatie; consumentencoöperatie; ondernemerscoöperatie. Hij geeft aan dat coöperaties weliswaar veelal zijn ontstaan uit onvrede met maatschappelijke of economische omstandigheden, maar dat die episode zeker in Nederland achter ons ligt. Vanuit die stellingname behandelt het handboek vooral juridische en economisch-analytische aspecten van de coöperatie als ondernemingsvorm. Deze aspecten zijn gegroepeerd rond acht thema's: governance (bestuur en toezicht); financiële onderwerpen en rapportage; communicatie en marketing; strategie en management; juridische onderwerpen; fiscale onderwerpen; maatschappelijke verantwoordelijkheid en zelfregulering; internationale coöperaties. Naast deze thema's bevat het handboek 14 korte beschrijvingen van coöperatieve ondernemingen. Zo lopen uiteen van grote ondernemingen als FrieslandCampina en de Rabobank aan de ene kant en een coöperatie van zorgboeren aan de andere kant.
Uit de vele aspecten (52 hoofdstukken) die het handboek behandelt, worden er hier enkele louter aangetipt.
a. Het belang van communicatie om het vertrouwen van de leden vast te houden. "De kern van de coöperatie is het samen met anderen realiseren van een doel dat individueel minder goed haalbaar is. Daarvoor is vertrouwen bij de leden essentieel. In het opbouwen en vasthouden van dat vertrouwen speelt communicatie een sleutelrol." (p. 331)
b. Het belang van ledenbetrokkenheid. Een lid is betrokken "als hij zich identificeert met de coöperatie en daardoor bereid is extra inspanningen te leveren. Die bereidheid kan voortkomen uit verschillende drijfveren, variërend tot het behalen van economisch voordeel tot delen van een gemeenschappelijke ideologie." (p. 367)
c. De verhouding tot het marktdenken. In een beschouwing over de herwaardering van de coöperatie wijst prof. Camps erop dat de ideologie van de markt en de coöperatieve gedachte elkaar niet zo goed verdragen. Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw is het marktdenken overheersend geworden en zijn coöperaties veelal ondergedoken in dit marktdenken en daardoor van kleur verschoten (p. 464). De ontwikkeling van de verzorgingsstaat heeft hieraan ook bijgedragen. "De verstatelijking van verzorgingsarrangementen betekende de facto een uitholling van een van de pijlers van de coöperatie. De solidariteitsgedachte werd in die periode als het ware gemonopoliseerd door de overheid."(p. 465) De economische crisis van 2008/2009 dwingt de economische sector te zoeken naar nieuwe vormen van besturing. Dat brengt de coöperatie opnieuw in beeld als goede mogelijkheid om de onderneming en de maatschappelijke omgeving aan elkaar te binden.
d. De coöperatie in de zorgsector. In de zorg wordt steeds meer nadruk gelegd op de noodzaak van samenwerking. Om de zeggenschap van alle participanten over de gezamenlijke activiteiten te garanderen ontstaat steeds meer belangstelling voor de coöperatie als rechtsvorm. Voorbeelden zijn coöperatieve huisartsenposten en coöperaties waarin verschillende zorgprofessionals samenwerken om ketenzorg te verlenen.
e. Coöperatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) kan een mooie combinatie vormen. "In beide ondernemingsconcepten gaat het nadrukkelijk om meer dan (korte termijn) winst, gaat het om eerlijke prijsvorming en is de positie van de kapitaalverschaffer minder dominant dan bij traditionele bedrijven waar aandeelhouderswaarde boven alles gaat. Zowel coöperaties als bedrijven die veel aan MVO doen hebben een belangrijke emanciperende en ontwikkelende functie. Belangen van minderheden worden er vaak zeer zorgvuldig gewogen. (...) Zowel de financiële crisis als crises op het gebied van klimaat, energie, grondstoffen, voedsel en niet in de laatste plaats normen en waarden, hebben ons geleerd dat er fundamentele veranderingen nodig zijn in de wijze waarop ondernemingen functioneren en zich verantwoorden. Maatschappelijk verantwoord ondernemen en coöperatief ondernemen zijn ieder voor zich antwoorden op deze enorme maatschappelijke uitdagingen." (p 816) Aldus Willem Lageweg in de in omvang zeer beperkte bijdrage in het handboek over coöperatie en MVO als een perfecte combinatie voor succes. Hoewel de bijdrage vooral over MVO gaat, vormt ze een goede brug naar het andere genre literatuur over de coöperatie, waarin deze vorm van ondernemen vooral gezien wordt als mogelijkheid om de economie, en daarmee het samenleven, te veranderen.
Prof. Dr. Mr. Ruud C.J. Galle, Handboek Coöperatie, Convoy Uitgevers bv, Dordrecht, 2012, 2e druk.
Raf Janssen
