Van welvaart voor weinigen naar welzijn voor allen
Een basisinkomen voor iedereen
In een nieuwsbrief over ‘precariteit’ past een bijdrage over het basisinkomen. Van welvaart voor weinigen naar welzijn voor allen.
Het basisinkomen is een vast (maand)inkomen dat door de overheid aan iedere burger wordt verstrekt, zonder inkomenstoets of werkverplichting. Daarom wordt vaker de afkorting OBI gebruikt, Onvoorwaardelijk Basis Inkomen. Het basisinkomen is hoog genoeg voor een bestaan als volwaardig lid van de samenleving.
Als gevolg van de automatisering zullen er binnenkort massaal veel traditionele banen verdwijnen. Door de samensmelting van machines en artificiële intelligentie zullen robots eenvoudige teksten schrijven en vertalen, kassa's bemensen, boekhouden en secretariaatswerk verrichten, stofzuigen en schoonmaken. Het (dreigende) verlies van banen levert onzekerheid op. De onzekerheid en de stress is ongezond voor mens en maatschappij; de samenleving kreunt onder het toenemende aantal mensen met een depressie, burn-out en andere welvaartsziektes. De ratrace en de groeidwang eisen hun tol.
Deze bijdrage zal niet uitputtend zijn, want er gaat tegenwoordig geen dag voorbij of er is wel een krant die aandacht aan het basisinkomen besteedt. (Dat was tien jaar geleden wel anders.) Door globalisering, digitalisering en automatisering verandert de wereld steeds sneller. Onze denkbeelden over werk en arbeid houden onze gedateerde maatschappelijke structuren overeind. Als we een oplossing willen, dan zullen we moeten kiezen voor welzijn. En als we kiezen voor welzijn, dan zullen we ons doen en denken moeten veranderen.
Betaald werk is geen oplossing meer
De realiteit is dat er steeds meer mensen met werk niét uit de armoede komen. Bijvoorbeeld omdat ze ontslagen zijn en vervolgens als zzp'er tegen veel slechtere voorwaarden hetzelfde werk mogen doen. Steeds meer mensen komen onder de armoedegrens terecht. De route met werk uit de armoede is een doodlopende steeg geworden. En voor het adagium ‘werk, werk, werk’ lijkt de arbeidsmarkt intussen immuun geworden. De nog bestaande sociale zekerheid heeft haar diensten bewezen, maar is niet meer van deze tijd. In dat systeem zijn wantrouwen, controle en bureaucratie de sleutelwoorden. Is armoede een keuze: geboren in het verkeerde gezin, baan verliezen, ziek worden, je schulden niet meer kunnen afbetalen? Armoede levert stigma's en sociale uitsluiting op, vernauwt je mentale bandbreedte, neemt je volledig in beslag. René Froger, zanger en ambassadeur van de voedselbank: “Ik kan me nu indenken dat er echt niets uit je klauwen komt als je daar de hele dag mee bezig bent.”
Het OBI als alternatief
Tegenwoordig zijn er economen en ondernemers die een lans breken voor een basisinkomen voor iedereen, bereidt Zwitserland een referendum voor en zijn er politieke partijen in verschillende landen die het in hun programma hebben opgenomen. Voor verschillende (onderling verbonden) problemen levert het OBI een alternatief. Bijvoorbeeld voor de falende arbeidsmarkt, de stijgende werkloosheid, of voor te hoge belasting op arbeid. Het is ook een alternatief voor een doorgedraafde regelsamenleving. Het betekent een belangrijke administratieve vereenvoudiging. Beperking van administratieve lasten is al langer een onderwerp voor Nederlandse Kabinetten. Het levert ook herwaardering op voor arbeid. In de huidige ‘marktdemocratie’ is de factor arbeid alleen nog maar een irritante kostenpost voor ondernemers. Het is nog niet zo lang geleden dat aan werk ‘magische eigenschappen’ werden toegeschreven: een manier om jezelf te ontplooien, sociale contacten op te doen, je gewaardeerd te voelen en bij te dragen aan de samenleving. Ook biedt het OBI ruimte voor andere vormen van ondernemen, bijvoorbeeld ‘scharrelondernemerschap’ en het maakt bijverdienen gemakkelijker. Je kunt toe met minder uren en dat is weer goed voor de verdeling van werk over meer mensen. Het kan wat meer evenwicht scheppen tussen de macht van werkgever en werknemer. Je hoeft geen genoegen te nemen met een waardeloze baan. Het levert dus ook (keuze)vrijheid op.
Naast de sociale insteek via armoede of arbeidsmarkt, kun je het OBI vanuit nog meer invalshoeken belichten:
• fundamentele mensenrechten (recht op leven, aandeel in natuurlijke rijkdommen)
• idealistische motieven (vrijheid, lossere band tussen werk en inkomen, inkomens-nivellering)
• economische motieven (bevordering kleinschaligheid, evenwichtigere arbeidsverdeling, stimulering lokale economie)
Waardig leven
Bij een OBI hanteer je een verdeelsleutel die is gebaseerd op welzijn voor iedereen, en niet op welvaart voor enkelen. Is het basisinkomen een utopisch idee? Ja natuurlijk, net zoals de invoering van de achturige werkdag en de afschaffing van de slavernij en de kinderarbeid dat ooit waren. Er is genoeg welvaart om een basisinkomen mogelijk te maken. Wat we nodig hebben is een andere mentaliteit, een andere kijk op mens, maatschappij, economie en vooral op hoe we willen samenleven. Nadenken over verbeteringen en hoe het anders kan, zou iets voor de politiek zijn. Echte politiek is vrij en visionair en gaat over het realiseren van dromen.
Rond 1930 voorspelde de econoom Keynes dat we in deze eeuw slechts 15 uren per week zouden werken om voedsel en materiële goederen te produceren voor iedereen. De rest van de tijd zouden we van het goede leven genieten!
Wie veel wil werken mag dat gerust, maar de standaard van 38/40 uur per week als grond-slag voor inkomensverwerving is krankzinnig en achterhaald.
En de droom van het goede leven?
Zou de politiek zich een leven na de markteconomie kunnen voorstellen? Als we als ‘armoedebeweging’ de ‘mensen aan de onderkant’ serieus verbetering willen bieden, dan zullen we werk in een ander daglicht moeten plaatsen. Dan is het smeden van een ander verbond tussen werk en inkomen een verplichting. Beroepen verdwijnen ten gevolge van automatisering en de vraag is of er genoeg nieuwe beroepen voor in de plaats komen. In een wereld waar er niet genoeg betaalde banen zijn voor iedereen, mag betaald werk geen uitsluitingsmechanisme zijn voor het recht op waardig leven. De welvaart om iedereen een waardig leven te gunnen, is er. Wie kan daar nu tegen zijn?
Ger Ramaekers
Verder lezen:
- Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers / ISBN 9789082256307
- Schaarste / ISBN 9789490574994
- Gratis geld voor iedereen. En nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen / ISBN 9789082256304
Websites:
