Arbeidsmarktverhalen - introductie
Waarom de parel niet meer glanst en barsten vertoont
In de jaren negentig van de vorige eeuw is Nederland in sneltreinvaart uitgebouwd tot een werkmaatschappij. De rapporten van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid 'Een werkend perspectief. Arbeidsparticipatie in de jaren negentig' (1990) en 'Tweedeling in perspectief' (1996) zijn de ontwerpen voor dit sociaal-economisch beleid. Niet een vrijetijdsmaatschappij of een basisinkomen creëert de maatschappelijke samenhang in deze visie, maar betaalde arbeid.
In het arbeidsbestel is arbeid aangewezen als het cement van de samenleving en is er parallel daaraan een systeem van sociale wetten ontstaan dat voorziet in een herverdelingsinkomen als iemand geen inkomen kan verwerven door betaalde arbeid. Dat is het zorgbestel geworden. Tussen beide bestellen zit een sluis, die uitvoer en invoer regelt. De burgerrechten zijn onder invloed van deze bestellen uiteengegroeid in primaire burgerrechten (vooral economische) en secundaire burgerrechten (sociale en politieke). Ook wordt de ontwikkeling van individuele levensscenario’s sterk door deze twee bestellen beïnvloed.
Een analyse van de arbeidsmarkt in cijfers en ontwikkelingen toont aan dat het arbeidsbestel feitelijk van binnenuit uitgehold wordt. Het principe van een vaste voltijds baan met rechten en plichten voor een leven lang wordt door flexibilisering steeds meer uitgehold. Naast werk-nemers ontstaat een steeds groter volume van zelfstandigen zonder personeel, die een onderdeel vormen van het arbeidsbestel, maar geen werknemer zijn. De uitsluiting van de arbeidsmarkt door middel van arbeidsongeschiktheid of door geen deelname aan of terugtreding uit de arbeidsmarkt wordt steeds groter.
En het zorgbestel is eveneens in crisis. Er wordt al meer dan dertig jaar aan gereorganiseerd en op bezuinigd. Het gaat dan vooral om het terugdringen van het aantal rechthebbenden, het verminderen van de duur van een uitkering en het verlagen van de hoogte van een uitkering. Bovendien is het systeem voorzien van een zwaar pakket aan uitvoeringsmaatregelen inzake controle en straf. Ook dit systeem wordt feitelijk van binnenuit uitgehold.
Arbeidsbestel en zorgbestel zijn dus in crisis. En er zijn problemen in de verhouding tussen arbeidsbestel en zorgbestel. Het wordt tijd dat we weer anders gaan denken over die bestellen en over de onderlinge verhoudingen.
Klik hier om een uitgebreid artikel over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt te lezen.
Hub Crijns, directeur van landelijk bureau DISK